Program

IDEOLOGIA W POLSKIEJ FANTASTYCE

Wydział Filologiczny UMK w Toruniu,

Collegium Maius, ul. Fosa Staromiejska 3

Sala im. L. Kolankowskiego (307)

23 września, godz. 13.00 – 17.30

Uroczyste otwarcie konferencji, godz. 13

Obrady 13.15 – 14.15

Maciej Parowski

Jak fantastyka pozwalała się porozumieć i wprowadzała nas w błąd

Adam Mazurkiewicz

Fantastyka zaangażowana. O pozaartystycznych zobowiązaniach współczesnej fantastyki naukowej

Jerzy Szeja

Od Wizji lokalnej  Lema do Innych pieśni Dukaja. Zmiany stosunku do ideologii w polskiej fantastyce

Dyskusja 14.15 – 14.30

Przerwa kawowa

Obrady 14.45 – 15.45

Łukasz Książyk

Gnostycyzm w twórczości Jerzego Żuławskiego. Rekonesans

Błażej Tomaszewski

Tadeusz Miciński a sprawa Polska. Ideologia narodowowyzwoleńcza w Nietocie

Monika Brzóstowicz-Klajn

Gdy ideologia modyfikuje gatunek: fantastyka naukowa w czasach socrealizmu

Dyskusja 15.45 – 16.00

Przerwa kawowa

Obrady 16.15 – 17.00

Mariusz M. Leś
Ideologia czasu w polskiej fantastyce okresu PRL

Maciej Wróblewski

„Przemycane treści”. Utwory fantastyczne dla młodego czytelnika w perspektywie dyskursu politycznego

Dyskusja i podsumowanie obrad 17.00 – 17.30

Uroczystość wręczenia Nagrody Literackiej im. Jerzego Żuławskiego

Sala Wielka Dworu Artusa, Rynek Staromiejski 6, godz. 18

Uroczysta kolacja, Collegium Maius, godz. 19.30

___________________________________________________________

LISTA OSÓB, KTÓRE ZGŁOSIŁY UDZIAŁ W KONFERENCJI:

1.                   prof. Antoni Smuszkiewicz

2.                   dr hab. Adam Mazurkiewicz

3.                   dr Jerzy Szeja

4.                   dr Łukasz Książyk

5.                   red. Maciej Parowski

6.                   dr Mariusz Maciej Leś

7.                   dr hab. Monika Brzóstowicz-Klajn

8.                   dr hab. Maciej Wróblewski

9.                 mgr Błażej Tomaszewski

NADESŁANE STRESZCZENIA REFERATÓW

Adam Mazurkiewicz

Fantastyka zaangażowana. O pozaartystycznych zobowiązaniach współczesnej fantastyki naukowej

Obserwowane współcześnie przemiany obiegów kulturowych sprzyjają nie tylko ekspansji rejestru niższego - tyleż odpowiadającego na ludyczne zapotrzebowanie odbiorców, co stymulowanego rynkowo - ale i coraz pełniejszemu sięganiu po możliwości oferowane przez zjawisko, określane przez Clifforda Geertza jako „zmieszanie gatunków”. Fikcja artystyczna (abstrahując od jej - niekiedy wątpliwych - walorów literackich) w przeważającej mierze przestała być obecnie światostwórstwem bez pozaartystycznych zobowiązań; w coraz mniejszym stopniu jest też - jak w nurcie fantastyki socjologiczno-politycznej - zakamuflowanym komentarzem do pozaliterackiej rzeczywistości (choć w roli tej, jakkolwiek coraz bardziej sporadycznie, pojawia się do dziś). W zamian fantastyka pojawia się jako kostium diagnoz zbeletryzowanych społecznych i politycznych filipik czy politologicznych esejów. Niejako przeciwwagą dla tych utworów pozostaje nurt fantastyki „bliskiego zasięgu” kreujących możliwe przemiany społeczne w oparciu o ekstrapolację zauważalnych dziś megatrendów.

W obu jednak wypadkach mamy do czynienia z ideologizacją wizji świata przyszłości, a zarazem jego pretekstowością dla werbalizacji stanowisk autorów opowieści. Tym samym w utworach tych fantastyka pozostaje na usługach krytyki zjawisk pozaartystycznych, zostaje ona zdegradowana do „wehikułu” treści wpisujących się w pozaliteracki porządek rzeczywistości.

Jerzy Szeja

Od „Wizji lokalnej”  Lema do „Innych pieśni” Dukaja. Zmiany stosunku do ideologii w polskiej fantastyce

„Wizja lokalna” i „Inne pieśni” to najwybitniejsze polskie powieści fantastyczne problematyzujące zagadnienie wpływu ideologii na rzeczywistość od czasów „Trylogii księżycowej” Żuławskiego. Lem i Dukaj proponują krańcowo różne ujęcia, a liczni inni autorzy naszej fantastyki swoimi ujęciami wpisują się w szeroką przestrzeń między tymi koryfeuszami. Tematem referatu będzie próba zarysowania tak ujętej przestrzeni znaczeń.

Łukasz Książyk

Gnostycyzm w twórczości Jerzego Żuławskiego. Rekonesans

Referat poświęcony będzie elementom gnostyckim w twórczości Jerzego Żuławskiego, ze szczególnym uwzględnieniem „Trylogii księżycowej”. Celem wystąpienia będzie pokazanie, jak motywy gnostyckie wykorzystywane przez autora „Na srebrnym globie” wpływają na ideologiczny wymiar jego dzieł.

Maciej Parowski

Jak fantastyka pozwalała się porozumieć i wprowadzała nas w błąd

Ciekawią mnie ideologiczne zmiany skóry i różne mimikry fantastyki polskiej.  Kto by 30 lat temu przypuścił, że objawi się coś takiego jak religijna odmiana polskiej SF? Fascynujący jest udział fantastyki w porozumiewaniu się ludzi w PRL, co utrudniała cenzura, a SF umożliwiała. Ale też na nieuniknionym poziomie nieostrości. Fantastyka  była jednym z kreatorów złudnego mniemania o powszechnej jednomyślności. Stąd konfuzja,  kiedy do nagrody im J. A. Zajdla nominowano ‘reżymowy’ „Krfotok” Redlińskiego. Jest w kulturalnym życiu fantastycznym więcej takich nieporozumień - choćby gorące przyjęcie przez ateistów religijnej de facto „Złotej Galery” Dukaja. Jest więcej podobnych wątków, wartych rozwinięcia.

Monika Brzóstowicz-Klajn

Gdy ideologia modyfikuje gatunek: fantastyka naukowa w czasach socrealizmu 

Referat ma opisać sytuację SF w latach stalinowskich, gdy pojawiły się nieliczne utwory fantastycznonaukowe, które można interpretować jako szczególny przypadek utopii. Zawarta bowiem w nich ideologiczna treść wpływa na radykalną modyfikację zasad gatunku. Utwory Borunia i Trepki oraz Lema, a także rosyjskich pisarzy przedstawiają wizje idealnych społeczeństw jako już powstające, a nie dopiero projektowane i mające charakter mniej lub bardziej spekulatywny. Rodzi się pytanie, czy to jeszcze jest utopia, co stanowi o tożsamości tej formy. Ideologia zatem może stać się czynnikiem genologicznych przemian oraz modyfikacji znaczeń i funkcji gatunku. Dla ich opisu jednym z ważnych kontekstów będzie praca Zygmunta Baumana „Socjalizm. Utopia w działaniu”.

Maciej Wróblewski

„Przemycane treści”. Utwory fantastyczne dla młodego czytelnika w perspektywie dyskursu politycznego

Przedmiotem rozważań Macieja Wróblewskiego będą utwory fantastyczne dla młodego czytelnika z międzywojnia i z okresu PRL-u (np.: W. Umińskiego, K. A. Czyżowskiego, F. Burdeckiego, B. Korewickiego, J. Jesionowskiego, A. Szklarskiego), w których pojawiają się różnie usytuowane w fabule i w języku elementy ideologiczne. Fantastyka dla młodego odbiorcy bardzo często absorbowała „odpryski” toczonych w przeszłości politycznych sporów i prezentowała hierarchię wartości akceptowaną przez władzę. Konwencja fantastyczna sprzyjała zarówno w międzywojniu, jak i w okresie powojennym przemycaniu treści ideologicznych, włączała się w strategię propagandową danej władzy politycznej.